Benzoesan sodu jest zarejestrowany jako dodatek do żywności pod symbolem E211. Czy jest to niezbędna substancja tego typu? Benzoesan sodu występuje jako biały proszek lub granulki i pozbawiony jest zapachu. Choć ma szerokie działanie konserwujące, nie jest do końca bezpieczna, gdy spożyjemy za dużą jej dawkę – nawet mimo, że składowa tej substancji znajduje się w produktach pochodzenia naturalnego. Dlaczego więc nadal ten konserwant nie został zastąpiony lepszym środkiem o podobnym działaniu?
Zobaczmy.
Zastosowanie
Benzoesan sodu wykazuje on właściwości grzybobójcze, inaczej mówiąc – fungistatyczne. Hamuje rozwój pleśni i drożdży, jak również charakteryzuje się działaniem bakteriobójczym. Te zdolności sprawiają, że jest znanym konserwantem. Warto dodać, że hamuje on przede wszystkim wzrost drożdży i pleśni, a bakterii w mniejszym stopniu. Natomiast w przypadku bakterii mlekowych skuteczność jego działania jest znikoma.
Benzoesan sodu z chemicznego punktu widzenia jest solą sodową kwasu benzoesowego. W porównaniu do kwasu benzoesowego, który również wykorzystywany jest jako substancja konserwująca (E210) cechuje się on wyższą rozpuszczalnością w wodzie, co jest istotną zaletą. Z tego też względu jest częściej stosowany w przemyśle spożywczym w porównaniu do kwasu benzoesowego.
Związek ten jako środek konserwujący stosowany jest w następujących produktach:
Margaryna
Sosy sałatkowe
Marynaty
Cydr
Napoje bezalkoholowe
Sałatki owocowe
Wafle
Produkty piekarnicze
Dżemy
Galaretki
Marmolady
Soki
Herbatniki
Ciasta i babeczki
Koncentrat pomidorowy
Sos sojowy
Sery Przetwory rybne
Likiery
Oliwki i produkty na bazie oliwek
Najczęściej jednak stosowany jest w produktach spożywczych o kwaśnym pH, takich jak:
Sosy sałatkowe
Napoje gazowane
Dżemy
Soki owocowe
Marynaty
Przyprawy
Wykorzystywany jest również jako środek konserwujący w lekach i kosmetykach, przy czym w ilości 0,2 do 0,4%, aby kapsułki były przezroczyste i gładkie oraz aby umożliwić szybki ich rozkład w układzie pokarmowym. Maksymalne stężenie benzoesanu sodu stosowanego w przemyśle farmaceutycznym wynosi 5%. Benzoesan sodu ponadto ma takie zastosowanie przemysłowe, jak:
Inhibitor korozji i środek zapobiegający powstawaniu kamienia kotłowego
Dodatek do farb i środków powlekających
Dodatek do rozpuszczalników
Dodatek do smarów
Dodatek do samochodowych produktów do pielęgnacji
Dodatek do produktów do prania i zmywania
Dodatek do produktów służących do odladzania
Może być również wytwarzany na drodze syntezy kwasu benzoesowego z wodorotlenkiem sodu, co często wykorzystuje się w przemyśle kosmetycznym. W tej gałęzi przemysłu benzoesan sodu wykorzystywany jest wśród:
Szamponów
Środków do płukania jamy ustnej
Produktów do koloryzacji i rozjaśniania włosów
Mydeł
Kremów
Żelów do stylizacji
Balsamów
Past do zębów
Chusteczek nawilżanych
Podkładów
Tuszów do rzęs
Lakierów do paznokci
Lubrykantów
Antyperspirantów
Otrzymywanie
Na skalę przemysłową produkowany jest z toluenu. Składowa tego dodatku do żywności – kwas benzoesowy (stanowiący ponad 80% benzoesanu sodu) natomiast znajduje się naturalnie w małych ilościach, w takich surowcach jak:
Śliwki
Pomidory
Cynamon
Goździki
Jabłka
Borówki
Żurawina
Jagody
A w jakiej ilości się go wytwarza w sposób syntetyczny? Wysokość światowej produkcji benzoesanu sodu wynosi 638 000 ton rocznie. 70% tej wartości stanowi benzoesan sodu wykorzystywany jako środek konserwujący.
Szkodliwość
Benzoesan sodu posiada status „GRAS”, co oznacza, że jest powszechnie uznany za bezpieczny w stosowaniu i spożyciu. Benzoesan sodu jest metabolizowany w komórkach wątroby poprzez wiązanie się z aminokwasem – glicyną i wydalany jest wraz z moczem w postaci kwasu hipurowego.
Pomimo faktu, że benzoesan sodu jest uznany za substancję bezpieczną, to u osób wrażliwych może doprowadzić do podrażnień oczu, skóry, dróg oddechowych. Wówczas nawet przy niewielkim poziomie spożycia mogą wystąpić efekty uboczne w postaci:
Astmy
Pokrzywki
Drgawek
Kwasicy metabolicznej
Nadmiernego pocenia się
Wysokie dawki dostarczonego środka konserwującego mogą powodować uwalnianie histaminy i prostaglandyny oraz prowadzić do owrzodzeń przewodu pokarmowego i zmian w wydzielaniu śluzu żołądkowego.
W badaniach na zwierzętach potwierdzono, że benzoesan sodu nie ulega kumulacji w organizmie. Natomiast w badaniach prowadzonych na szczurach zaobserwowano wzrost ciśnienia tętniczego krwi po podaniu benzoesanu sodu. Ponadto wykazano, że spożycia 560 mg/kg masy ciała benzoesanu sodu spowodowało zmniejszenie masy jajników oraz obniżenie stężenia hormonów LH, FSH i progesteronu. Biorąc pod uwagę pewne przesłanki przemawiające za szkodliwym działaniem odpowiednio wysokich dawek tego konserwantu, wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) ustalił dopuszczalną dzienną dawkę (ADI) benzoesanu sodu do spożycia na poziomie 0-5 mg/kg masy ciała. Z kolei według Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) dawka śmiertelna benzoesanu sodu wnosi 2000 mg/kg masy ciała. Oznacza to, że osoba dorosła musiałaby spożyć ponad 100 gramów tej substancji. Istnieją doniesienia, że jednorazowe dawki rzędu 8-10 g mogą powodować nudności oraz wymioty.
Czy benzoesan sodu może negatywnie współdziałać z innymi substancjami w żywności? Ze względu na doniesienia, że sztuczne barwniki w połączeniu z benzoesanem sodu mogą wpływać na rozwój nadpobudliwości, koncern Coca-Cola zrezygnował ze stosowania tej substancji konserwującej w swoich produktach. Ponadto połączenie benzoesanu sodu z witaminą C powoduje powstawanie rakotwórczego benzenu. Fakt ten niejednokrotnie jest podkreślany w literaturze popularno-naukowej. Jednakże warto zaznaczyć, że przeprowadzone badania na 60 napojach produkowanych w Polsce wykazały, że związek ten jest obecny jedynie w śladowych ilościach. Intensywności powstawania benzenu sprzyjają warunki takie jak wysoka temperatura oraz naświetlenie, dlatego też szczególnie w przypadku napojów należy pamiętać o odpowiednim sposobie przechowywania.
Ciekawostki
Działanie benzoesanu sodu jest nieskuteczne w obojętnym pH. Należy podkreślić, że związek ten wykazuje działanie hamujące rozwój mikroflory (poprzez zatrzymanie aktywności enzymów i oddziaływanie na błonę komórkową mikroorganizmów) wyłącznie w momencie, gdy zostanie dodany na początkowym etapie produkcji. Stosowanie benzoesanu sodu nie jest zalecane w przypadku żywności już zepsutej.
Wykazano, że benzoesan sodu wykazuje działanie synergistyczne w połączeniu z innymi konserwantami, np. azotynem sodu (E250) czy sorbinianem potasu (E200), co pozwala na zastosowanie niższej dawki środka konserwującego.
Aktywność benzoesanu można również zwiększyć poprzez dodanie dwutlenku siarki i węgla, a także soli kuchennej i cukru.
Literatura
Jędra M., Starski A.: Benzen w żywności i środowisku człowieka. ROCZN. PZH 2010, 61, Nr 1, – 12.
Karakahya F., Koca Y.B.: Effects of the food additive sodium benzoate on developing chicken liver. Science Journal (CSJ), Vol. 37, No. 2 (2016).
Gul O., Dervisoglu M.: Investigation of Sodium Benzoate and Potassium Sorbate Content and Evaluation of Microbiological Parameters of Fresh Kashar Cheeses. Korean J. Food Sci. An. Vol. 33, No. 4, pp. 549-554 (2013).
Javadi M., Nassiri-Asi M.: An Overview on the Effects of Sodium Benzoate as a Preservative in Food Products. Biotech Health Sci. (May, 2016).
Jakuta-Ćwierz M.: Konserwanty i ulepszacze stosowane w produkcji żywności. Niedziałki, 2012 (1).
Linke B. G. O. i wsp.: Food additives and their health effects: A review on preservative sodium benzoate. Vol. 17(10), 2018: 306-310.
Prof Michael C Herbst, Cancer Association of South Africa (CANSA): Fact Sheet and Position Statement on Sodium Benzoate and Vitamin C, p. 1-7.
Stanojevic D. i wsp.: ANTIMICROBIAL EFFECTS OF SODIUM BENZOATE, SODIUM NITRITE AND POTASSIUM SORBATE AND THEIR SYNERGISTIC ACTION IN VITRO. Bulgarian Journal of Agricultural Science, 15 (No 4) 2009, 307-311
Jeśli doceniasz moje wysiłki i uważasz, że to, co robię, jest przydatne, możesz okazać swoje wsparcie, stawiając mi kawę.
Taki gest będzie dla mnie nie tylko miłym podziękowaniem, ale także silnym sygnałem, że warto kontynuować i rozwijać dalej tworzenie podobnych treści.
Dziękuję!
Podobne wpisy
Czytamy etykiety - dlaczego warto? Czytanie etykiet robi się coraz bardziej popularne, zwłaszcza jeśli chodzi o produkty spożywcze. Jeśli nadal zastanawiasz się czy warto zaprzątać sobie tym głowę to odpowiadam…
Jak zrobić uniwersalny płyn czyszczący? Uniwersalny płyn czyszczący to środek, który przydaje się w każdym domu. Jeśli mieszkają w nim również dzieci, staje się on praktycznie niezbędny. Pomazany stolik? Rozlany…
Jak zrobić domowy proszek do prania? Muszę Ci coś wyznać - od 2013 r. nie kupuję proszku i płynu do prania. Plamy z owoców, tłustych palców, trawy, krwi, farb, mazaków itp.…
Jak zrobić zakwas buraczany? Masz ochotę na barszcz czerwony, ale nigdy nie słyszałeś o zakwasie buraczanym? Dobrze trafiłeś! Tym razem weźmiemy na warsztat zakwas z buraków. To właśnie on…
